امتحان کلاسی
دوفضايي شدن شهر و سياست‌هاي كلان‌شهر مجازي (تهران)
مقدمه
در كنار فضاي واقعي جامعه فضاي جديدي به نام فضاي مجازي ايجاد شده است كه به موازات اين فضاي واقعي در حال حركت است و شايد بتوان گفت در حال رقابت با فضاي واقعي است.يكي از مباحث بااهميت در فضاي مجازي مسئله سياستگذاري است. سياستگذاري در فضاهاي مجازي و چارچوبي كه مي‌تواند داشته باشد. شهرهاي مجازي هم در اين بين از جمله فضاهاي مجازي هستند كه به موازات شهرهاي واقعي در حال پيشرفت هستند اما سياست‌هاي كلان يك شهر مجازي در دو فضايي ما چه مي‌تواند باشد؟ شايد براي پاسخ به اين سوال ابتدا بايد دوفضايي شدن جهان يا دو جهاني شدن را بررسي كرد؛ پارادايم دوجهاني شدن نگاهي است كه در درجه اول بر تمايز بين جهان مدرنيته و جهان جهاني شده تاكيد مي‌كند و در درجه بعد به تبيين و متمايز كردن دو جهان موازي و در عين حال مرتبط با هم (عاملي: 1383). اما اين دو جهان چه ويژگي‌هايي دارند؟ جهان واقعي، جهاني است داراي جغرافيا،نظام سياسي مبتني بر دولت ـ ملت محسوس بودن و معطوف به احساس قديم‌تر بودن و جهان مجازي هم با خصيصه‌هاي مثل بي‌مكاني، فرازمان بودن، صنعتي بودن محض، عدم محدوديت به قوانين مدني متكي بر دولت ـ ملت‌ها، برخوردار بودن از فضاهاي فرهنگي و اعتقادي و اقتصادي و سياسي جديد از جهان واقعي متمايز است. (همان)
با اين نگاه ما در اين پارادايم در بررسي شهر، دو فضا داريم فضاي واقعي شهرها، فضايي با جغرافيا و مرزبندي خاص، مبتني بر يك دولت، ملت و نظام سياسي خاص خودش با محدوديت‌هاي مكاني و زماني كه متعلق به فضاي واقعي است و در كنار اين فضا، شهري مجازي كه داراي خصيصه بي‌مكاني، فرازماني و عدم محدوديت به قوانين خاص مدني دولت ـ ملت است.
امروزه ديگر لزوم سياستگذاري در فضاي واقعي براي همه انسان‌هاي متمدن مسئله‌اي مسلم فرض شده است. سياستگذاري در معناي عامش به معناي مديريت و تصميمي‌گيري است اما سياستگذاري در فضاي مجازي با توجه به جديد بودن اين فضا مسئله‌اي جديد و مورد بررسي است.
براي طراحي يك شهر مجازي بايد چند نگاه مورد توجه قرار بگيرد؛ نگاه استراتژيك، سياست‌هاي كلان،اهداف شهرهاي مجازي و ماموريت‌ها و لايه‌هاي شهر مجازي (عاملي: 1387)
در اين بين سياست‌هاي كلان فرامتغيرهايي هستند كه بر همه لايه‌ها و تصميم‌هاي شهر مجازي اثر مي‌گذارند، براي وضع سياست‌هاي كلان‌شهر مجازي ابتدا بايد نگاه استراتژيك مشخص باشد.
نگاه استراتژيك يك شهر مجازي بايد با توجه به پارادايم دوفضايي شدن مورد توجه قرار بگيرد. فضاي واقعي شهر مورد مطالعه قرار بگيرد و با توجه به امكانات و محدوديت‌ها در فضاي فيزيكي، فضاي مجازي شهر را طراحي كنيم، از فرصت‌هاي شهر واقعي بهره بجوييم و محدوديت‌ها و مشكلات شهر فيزيكي را در شهر مجازي قابل حل كنيم. به نظرم براي داشتن يك نگاه استراتژيك بايد ابتدا هدفمان را از طراحي شهر مجازي به روشني بيان كنيم آيا هدف ما هدف روندهاي تكرارشونده شهرنشيني است،هدفمان ارائه اطلاعات شهري است، مي‌خواهيم شهري توريستي و گردشگري طراحي كنيم يا شهري تاريخي و يا شهري با داشتن همه اين خصيصه‌ها و يا جزئي از اين خصايص، بنابراين با مشخص بودن اهداف و داشتن يك نگاه استراتژيك مي‌توانيم سياست‌هاي كلان‌شهر مجازي را وضع كنيم.
اما براي شهر مجازي كلان‌شهر تهران چه سياست‌هاي كلاني را مي‌توان پيشنهاد كرد براي بررسي اين مسئله همان‌طور كه گفته شد بايد يك نگاه همه جانبه به فضاي فيزيكي شهر تهران داشته باشيم، كلان‌شهري كه پايتخت تهران است.
با داشتن يك جمعيت بيش از 10 ميليون نفر ما شهري كه مركزي سياسي، اقتصادي و فرهنگي براي ايران محسوب مي‌شود با سفرهاي شهري فراوان، در نظر گرفتن سيستم محل و نقل شهري، جمع كردن هويت‌هاي مختلف قومي در خود، دارا بودن سيستم‌هاي خدماتي (و اين‌كه در چه مكان‌هايي تقاضا و عرضه خدمات ناهمخواني دارند).
درنظرگرفتن همه اين مسائل مي‌تواند به ما نگاهي براي وضع سياست‌هاي كلان طراحي شهر مجازي بدهد. نكته ديگري كه بايد به آن اشاره داشته باشيم اين مسئله است كه براي وضع اين سياست‌ها بايد سياست‌ها را به‌گونه‌اي وضع كنيم كه به موازات شهر فيزيكي تهران باشند اين سياست‌ها بايد تا حدي با سياست‌هاي شهر واقعي تهران همخواني داشته باشند و اين به معناي درنظرگرفتن همه وجوه شهر واقعي.
شهر مجازي تهران بايد داراي لايه خدمات‌رساني، سرگرمي و تفريح، لايه اطلاع‌رساني و لايه فرهنگي و لايه آموزشي باشد و در كنار آن مخاطبان گسترده شهر مورد توجه قرار بگيرند حتي گروه‌هايي كه در شهر فيزيكي به حاشيه رانده شده‌اند مانند معلولان ـ سالمندان و جوانان بنابراين در شهر مجازي بايد همه شهروندان تهراني به همان تنوعي كه وجود دارند مد نظر قرار بگيرند؛ كودكان، نوجوانان و جوانان، رده‌بندي‌هاي مختلف شغلي، قوميت‌هاي مختلف، مذاهب گوناگون و به‌طور كلي هر شهروندي كه در شهر تهران زندگي مي‌كند بايد بتواند نيازهايش را از شهر مجازي تهران رفع كند، علاوه بر اين بايد هر نيازي كه در شهر امكان رفع آن را دارند در شهر مجازي هم مورد توجه قرار بگيرد حال اين سياست‌هاي كلان مي‌تواند شامل چه سياست‌هايي شود.
اولين مسئله دسترسي آسان است؛ كه اين دسترسي آسان در دو زيرشاخه اصلي مي‌تواند مورد بررسي قرار بگيرد. يكي دسترسي از لحاظ سخت‌افزاري و ديگري در حوزه نرم‌افزاري؛ كه در حوزه سخت‌افزاري، پهناي باند و ويژگي‌هاي سايت از يك‌سو و در حالت كلي‌تر امكان دسترسي به امكانات و خدمات شهر مجازي از طريق موبايل، اينترنت و فضاهاي مجازي ديگر.
علاوه بر اين در حوزه نرم‌افزاري كه همان‌طور كه گفته شد دسترسي آسان براي همه مخاطبان شهر و دسترسي به همه خدمات و امكانات شهري است. شهري مانند شهر تهران داراي امكانات گسترده تفريحي، خدماتي، آموزشي و... است كه همه اين امكانات بايد مد نظر قرار بگيرند براي مثال امكانات خدمات‌رساني بايد به شيوه‌اي باشد كه بي‌سواد يا ناشنوا كه ارتباط چهره به چهره را ترجيح مي‌دهد بتواند امكان chat يا استفاده از اين شيوه‌ها را داشته باشد.
سياست كلان ديگري كه در تهران مجازي بايد مورد توجه قرار بگيرد داشتن نهادهاي ايراني و به‌طور جزئي‌تر تهران است به‌عبارتي تهران پايتخت ايران است و بايد نهادهاي مشخصي داشته باشيم.
يكي ديگر از اين سياست‌ها مشخص كردن راهكارهاي مالي است كه شهر مجازي تهران را مي‌تواند اداره كند علاوه بر اين اين سياست‌هاي كلان بايد به گونه‌اي باشد كه هيچ‌گاه باعث منحرف شدن شهر مجازي ايران از اهداف اصلي شهر نشود.
به‌هرحال دو فضايي كردن شهر به نوعي توسعه دادن فضاي شهري محسوب مي‌شود و كلان‌شهر تهران با همه محدوديت‌هايي كه شهروندان با آن روبه‌رو هستند نياز به توسعه فضاي شهري دارد كه اين توسعه تا حد امكان بايد با توجه به محدوديت‌هاي جغرافيايي انجام شود.
سياستگذاري كلان در حوزه طراحي شهر مجازي تهران با توجه به مسائلي كه ذكر شد ازجمله دسترسي‌پذيري آسان و همگاني، مشخص كردن راهكارهاي مالي اداره شهر مجازي و ديگر مواردي كه به آن اشاره شد مي‌تواند از جمله اين موارد باشد.
منابع
ـ عاملي. س.ر (1383) جهاني شدن، مفاهيم و نظريه‌ها، فصلنامه ارغنون شماره 24
ـ عاملي س.ر (1387) جزوه كلاسي «فضاي مجازي»
مقدمه
در كنار فضاي واقعي جامعه فضاي جديدي به نام فضاي مجازي ايجاد شده است كه به موازات اين فضاي واقعي در حال حركت است و شايد بتوان گفت در حال رقابت با فضاي واقعي است.يكي از مباحث بااهميت در فضاي مجازي مسئله سياستگذاري است. سياستگذاري در فضاهاي مجازي و چارچوبي كه مي‌تواند داشته باشد. شهرهاي مجازي هم در اين بين از جمله فضاهاي مجازي هستند كه به موازات شهرهاي واقعي در حال پيشرفت هستند اما سياست‌هاي كلان يك شهر مجازي در دو فضايي ما چه مي‌تواند باشد؟ شايد براي پاسخ به اين سوال ابتدا بايد دوفضايي شدن جهان يا دو جهاني شدن را بررسي كرد؛ پارادايم دوجهاني شدن نگاهي است كه در درجه اول بر تمايز بين جهان مدرنيته و جهان جهاني شده تاكيد مي‌كند و در درجه بعد به تبيين و متمايز كردن دو جهان موازي و در عين حال مرتبط با هم (عاملي: 1383). اما اين دو جهان چه ويژگي‌هايي دارند؟ جهان واقعي، جهاني است داراي جغرافيا،نظام سياسي مبتني بر دولت ـ ملت محسوس بودن و معطوف به احساس قديم‌تر بودن و جهان مجازي هم با خصيصه‌هاي مثل بي‌مكاني، فرازمان بودن، صنعتي بودن محض، عدم محدوديت به قوانين مدني متكي بر دولت ـ ملت‌ها، برخوردار بودن از فضاهاي فرهنگي و اعتقادي و اقتصادي و سياسي جديد از جهان واقعي متمايز است. (همان)
با اين نگاه ما در اين پارادايم در بررسي شهر، دو فضا داريم فضاي واقعي شهرها، فضايي با جغرافيا و مرزبندي خاص، مبتني بر يك دولت، ملت و نظام سياسي خاص خودش با محدوديت‌هاي مكاني و زماني كه متعلق به فضاي واقعي است و در كنار اين فضا، شهري مجازي كه داراي خصيصه بي‌مكاني، فرازماني و عدم محدوديت به قوانين خاص مدني دولت ـ ملت است.
امروزه ديگر لزوم سياستگذاري در فضاي واقعي براي همه انسان‌هاي متمدن مسئله‌اي مسلم فرض شده است. سياستگذاري در معناي عامش به معناي مديريت و تصميمي‌گيري است اما سياستگذاري در فضاي مجازي با توجه به جديد بودن اين فضا مسئله‌اي جديد و مورد بررسي است.
براي طراحي يك شهر مجازي بايد چند نگاه مورد توجه قرار بگيرد؛ نگاه استراتژيك، سياست‌هاي كلان،اهداف شهرهاي مجازي و ماموريت‌ها و لايه‌هاي شهر مجازي (عاملي: 1387)
در اين بين سياست‌هاي كلان فرامتغيرهايي هستند كه بر همه لايه‌ها و تصميم‌هاي شهر مجازي اثر مي‌گذارند، براي وضع سياست‌هاي كلان‌شهر مجازي ابتدا بايد نگاه استراتژيك مشخص باشد.
نگاه استراتژيك يك شهر مجازي بايد با توجه به پارادايم دوفضايي شدن مورد توجه قرار بگيرد. فضاي واقعي شهر مورد مطالعه قرار بگيرد و با توجه به امكانات و محدوديت‌ها در فضاي فيزيكي، فضاي مجازي شهر را طراحي كنيم، از فرصت‌هاي شهر واقعي بهره بجوييم و محدوديت‌ها و مشكلات شهر فيزيكي را در شهر مجازي قابل حل كنيم. به نظرم براي داشتن يك نگاه استراتژيك بايد ابتدا هدفمان را از طراحي شهر مجازي به روشني بيان كنيم آيا هدف ما هدف روندهاي تكرارشونده شهرنشيني است،هدفمان ارائه اطلاعات شهري است، مي‌خواهيم شهري توريستي و گردشگري طراحي كنيم يا شهري تاريخي و يا شهري با داشتن همه اين خصيصه‌ها و يا جزئي از اين خصايص، بنابراين با مشخص بودن اهداف و داشتن يك نگاه استراتژيك مي‌توانيم سياست‌هاي كلان‌شهر مجازي را وضع كنيم.
اما براي شهر مجازي كلان‌شهر تهران چه سياست‌هاي كلاني را مي‌توان پيشنهاد كرد براي بررسي اين مسئله همان‌طور كه گفته شد بايد يك نگاه همه جانبه به فضاي فيزيكي شهر تهران داشته باشيم، كلان‌شهري كه پايتخت تهران است.
با داشتن يك جمعيت بيش از 10 ميليون نفر ما شهري كه مركزي سياسي، اقتصادي و فرهنگي براي ايران محسوب مي‌شود با سفرهاي شهري فراوان، در نظر گرفتن سيستم محل و نقل شهري، جمع كردن هويت‌هاي مختلف قومي در خود، دارا بودن سيستم‌هاي خدماتي (و اين‌كه در چه مكان‌هايي تقاضا و عرضه خدمات ناهمخواني دارند).
درنظرگرفتن همه اين مسائل مي‌تواند به ما نگاهي براي وضع سياست‌هاي كلان طراحي شهر مجازي بدهد. نكته ديگري كه بايد به آن اشاره داشته باشيم اين مسئله است كه براي وضع اين سياست‌ها بايد سياست‌ها را به‌گونه‌اي وضع كنيم كه به موازات شهر فيزيكي تهران باشند اين سياست‌ها بايد تا حدي با سياست‌هاي شهر واقعي تهران همخواني داشته باشند و اين به معناي درنظرگرفتن همه وجوه شهر واقعي.
شهر مجازي تهران بايد داراي لايه خدمات‌رساني، سرگرمي و تفريح، لايه اطلاع‌رساني و لايه فرهنگي و لايه آموزشي باشد و در كنار آن مخاطبان گسترده شهر مورد توجه قرار بگيرند حتي گروه‌هايي كه در شهر فيزيكي به حاشيه رانده شده‌اند مانند معلولان ـ سالمندان و جوانان بنابراين در شهر مجازي بايد همه شهروندان تهراني به همان تنوعي كه وجود دارند مد نظر قرار بگيرند؛ كودكان، نوجوانان و جوانان، رده‌بندي‌هاي مختلف شغلي، قوميت‌هاي مختلف، مذاهب گوناگون و به‌طور كلي هر شهروندي كه در شهر تهران زندگي مي‌كند بايد بتواند نيازهايش را از شهر مجازي تهران رفع كند، علاوه بر اين بايد هر نيازي كه در شهر امكان رفع آن را دارند در شهر مجازي هم مورد توجه قرار بگيرد حال اين سياست‌هاي كلان مي‌تواند شامل چه سياست‌هايي شود.
اولين مسئله دسترسي آسان است؛ كه اين دسترسي آسان در دو زيرشاخه اصلي مي‌تواند مورد بررسي قرار بگيرد. يكي دسترسي از لحاظ سخت‌افزاري و ديگري در حوزه نرم‌افزاري؛ كه در حوزه سخت‌افزاري، پهناي باند و ويژگي‌هاي سايت از يك‌سو و در حالت كلي‌تر امكان دسترسي به امكانات و خدمات شهر مجازي از طريق موبايل، اينترنت و فضاهاي مجازي ديگر.
علاوه بر اين در حوزه نرم‌افزاري كه همان‌طور كه گفته شد دسترسي آسان براي همه مخاطبان شهر و دسترسي به همه خدمات و امكانات شهري است. شهري مانند شهر تهران داراي امكانات گسترده تفريحي، خدماتي، آموزشي و... است كه همه اين امكانات بايد مد نظر قرار بگيرند براي مثال امكانات خدمات‌رساني بايد به شيوه‌اي باشد كه بي‌سواد يا ناشنوا كه ارتباط چهره به چهره را ترجيح مي‌دهد بتواند امكان chat يا استفاده از اين شيوه‌ها را داشته باشد.
سياست كلان ديگري كه در تهران مجازي بايد مورد توجه قرار بگيرد داشتن نهادهاي ايراني و به‌طور جزئي‌تر تهران است به‌عبارتي تهران پايتخت ايران است و بايد نهادهاي مشخصي داشته باشيم.
يكي ديگر از اين سياست‌ها مشخص كردن راهكارهاي مالي است كه شهر مجازي تهران را مي‌تواند اداره كند علاوه بر اين اين سياست‌هاي كلان بايد به گونه‌اي باشد كه هيچ‌گاه باعث منحرف شدن شهر مجازي ايران از اهداف اصلي شهر نشود.
به‌هرحال دو فضايي كردن شهر به نوعي توسعه دادن فضاي شهري محسوب مي‌شود و كلان‌شهر تهران با همه محدوديت‌هايي كه شهروندان با آن روبه‌رو هستند نياز به توسعه فضاي شهري دارد كه اين توسعه تا حد امكان بايد با توجه به محدوديت‌هاي جغرافيايي انجام شود.
سياستگذاري كلان در حوزه طراحي شهر مجازي تهران با توجه به مسائلي كه ذكر شد ازجمله دسترسي‌پذيري آسان و همگاني، مشخص كردن راهكارهاي مالي اداره شهر مجازي و ديگر مواردي كه به آن اشاره شد مي‌تواند از جمله اين موارد باشد.
منابع
ـ عاملي. س.ر (1383) جهاني شدن، مفاهيم و نظريه‌ها، فصلنامه ارغنون شماره 24
ـ عاملي س.ر (1387) جزوه كلاسي «فضاي مجازي»
